ยาล้างไต ยาขับปัสสาวะ ยาโรคไต?

หลายปีก่อนตอนจบใหม่ ๆ เคยได้ยินเรื่องยาล้างไตมาบ้าง ซึ่งยานี้
เป็นยาที่ใช้กันแพร่หลายในอดีต แต่มีแนวโน้มลดลงเรื่อยๆ ในปัจจุบัน 

ยาล้างไตเป็นยาที่คนส่วนใหญ่เข้าใจกันว่า ทำให้ปัสสาวะมีสีเปลี่ยนเป็นสีแดงบ้าง เขียวบ้าง น้ำเงินบ้าง ที่จริงแล้วเกิดจาก ยา 2 ชนิดนี้ คือ


1.  ยาไพรีเดียม (Pyridium หรือชื่อทางเคมีว่าPhenazopyridine) มีฤทธิ์ในการเปลี่ยนสีของปัสสาวะ เมื่อผสมกับสีเหลืองของปัสสาวะ ก็จะเกิดเป็นสีส้มแดง
สรรพคุณ  เป็นยาลดอาการปวดแสบ และอาการปัสสาวะบ่อย
ขนาดที่ใช้ 200 มิลิกรัมวันละ 3 ครั้ง ไม่เกิน 2 วัน
ข้อเสียหรืออาการข้างเคียง (side effect)  คือ คลื่นไส้ อาเจียน ผื่นคัน และห้ามใช้ในคนเป็นโรคไต

2. ยาเมไทลีนบลู (Methylene blueมีชื่อทางเคมีว่า Methylthioninium chloride)เป็นสารเคมีที่ผลิตเป็นยา ยานี้จะเปลี่ยนสีของปัสสาวะ เมื่อผสมกับสีเหลืองของปัสสาวะ จะกลายเป็นสีเขียวหรือสีน้ำเงินได้
สรรพคุณ ใช้รักษาmethemoglobinemia (เม็ดเลือดผิดปกติชนิดหนึ่ง) และมีฤทธิ์ทำลายเชื้อแบคทีเรียในทางเดินปัสสาวะอย่างอ่อน มีในรูปแบบยากินและยาฉีด สามารถทำให้เกิดสีในอวัยวะภายในร่างกาย ใช้ประโยชน์ในการผ่าตัด ทำให้มองเห็นอวัยวะที่จะผ่าตัด รวมทั้งใช้ในการทำเอ๊กซเรย์ด้วย 
ข้อเสีย คือ ห้ามใช้ร่วมกับยาอื่น ๆ เช่น ยาต้านโรคซึมเศร้า ฯลฯ ห้ามใช้ในคนเป็นโรคไต , เป็น G6PD คนที่มีความผิดปกติของเม็ดเลือด

ยาเมไทลีนบลูได้ถูกนำมาผสมกับสมุนไพรในตำรับยาเม็ดที่แจ้งสรรพคุณว่าเป็นยาโรคไต ดังเช่นตัวอย่างยาต่อไปนี้

ยาล้างไตจากบริษัทที่ 1  มีส่วนประกอบ คือ 
EXTRACTUM UVAC URSI   15 MG.
SQUILL                                     15 MG.
EXT.OF BUCHU                      15 MG.
CAPSICUM                               15 MG.
POTASSIUM NITRATE           60 MG.
JUNIPER OIL                        0.0075 ML.
METHYL THIONIN                   20 MG.

ยาล้างไตจากบริษัทที่ 2  มีส่วนประกอบ คือ

METHYLENE BLUE   15 MG.

POTASSIUM NITRATE   60 MG

UVA URSI FLUIDEXTRACT   17 MG.

CAPSICUM   17 MG.

FLUID EXTRACT OF BUCHU   17 MG.

SQUILL   17 MG.

ยาทั้งสองตำรับจากสองแห่ง ใส่ methylene blue (= methyl thionin) เหมือนกัน และมีส่วนประกอบที่เป็นสมุนไพร คล้าย ๆ กัน ดังนี้
      1. uva ursi                บรรเทาอาการปวดปัสสาวะได้
      2. squill                    ช่วยลดอาการบวมน้ำ บำรุงหัวใจ แก้ไอได้
      3. ext. of Buchu       ฆ่าเชื้อในทางเดินปัสสาวะ และทำให้ปัสสาวะไหลคล่อง (promote urine flow)    
      4. capsicum             สารสกัดจากพริก ช่วยย่อยอาหาร มีฤทธิ์ฆ่าเชื้ออย่างอ่อน
      5. juniper oil             มีสรรพคุณหลายอย่าง และมีฤทธิ์ฆ่าเชื้ออย่างอ่อน
      6. potassium nitrate เป็นสารกันบูด (preservative)

จะเห็นได้ว่ายาล้างไตของสองสูตรนี้มีส่วนประกอบเป็นสมุนไพร ที่มีฤทธิ์กำจัดเชื้อแบคทีเรียอย่างอ่อน  ยกเว้นยาmethylene blue ที่เป็นสารเคมีที่ผลิตขึ้นเป็นยา  จึงต้องระวังการแพ้ยาหรืออาการข้างเคียงจากการใช้ยา และมีข้อห้ามใช้ในคนเป็นโรคไต, โรค G6PD, คนที่มีความผิดปกติทางเลือด ก็ไม่ควรใช้ยานี้

สรุป ยาที่คนเข้าใจว่าเป็นยาล้างไตที่ทำให้เกิดสีในปัสสาวะ คือ 
 1.ยา pyridium (Phenazopyridine)
 2. methylene blueที่ผสมกับสมุนไพรในสูตรยาล้างไต
ยาทั้งสองตัวนี้ ไม่ได้ไปขับไล่เลือดเสียหรือเชื้อโรคออกจากร่างกายตามความเชื่อของบางคนที่สังเกตเห็นการเปลี่ยนสีของปัสสาวะ และยาทั้งสองนี้ก็ทำให้เกิดประโยชน์ในการรักษาโรคน้อยมาก ในปัจจุบันจึงไม่ค่อยนิยมใช้กันแล้ว

ดังนั้น ก่อนจะซื้อยาล้างไตหรือยาขับปัสสาวะไปทานทุกครั้ง ควรสังเกตอาการของตัวเองว่าเป็นอย่างไร เมื่อไปร้านยา ควรพบเภสัชกรเพื่อจะได้รับคำแนะนำที่ถูกต้องในการใช้ยาให้ตรงกับอาการของโรค โรคจะได้หายเร็วขึ้น

Reference 1. http://www.avenabotanicals.com/uva-ursi-liquid-extract.html
2.http://www.webmd.com/vitamins-supplements/ingredientmono-180-BUCHU.aspx?activeIngredientId=180&activeIngredientName=BUCHU
3.http://www.webmd.com/vitamins-supplements/ingredientmono-945-CAPSICUM.aspx?activeIngredientId=945&activeIngredientName=CAPSICUM
4.http://en.wikipedia.org/wiki/Potassium_nitrate
5.http://www.drugs.com/mtm/methylene-blue-oral-and-injection.html
6. http://www.essentialoils.co.za/essential-oils/juniper-berry.htm
7. http://www.webmd.com/vitamins-supplements/ingredientmono-743-SQUILL.aspx?activeIngredientId=743&activeIngredientName=SQUILL
8. http://www.rxlist.com/pyridium-drug.htm